Sự bùng nổ của trí tuệ nhân tạo (AI) đang làm thay đổi cách vận hành của các doanh nghiệp trên toàn cầu. Từ việc tự động hóa dây chuyền sản xuất đến hỗ trợ ra quyết định chiến lược, AI không chỉ là một công cụ mà còn đặt ra câu hỏi lớn: Liệu nó có thay thế hoàn toàn nhân viên trong công ty? Dựa trên các báo cáo nghiên cứu mới nhất từ các tổ chức quốc tế uy tín và bối cảnh thực tế tại Việt Nam, chúng ta sẽ cùng phân tích tác động của AI đến lực lượng lao động, những ngành nghề bị ảnh hưởng, cơ hội mới, và cách doanh nghiệp lẫn nhân viên cần thích nghi.

AI đang thay đổi thị trường lao động như thế nào?

Theo “Báo cáo Tương lai Việc làm 2025” của Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF), công bố ngày 6/1/2025, AI và các công nghệ liên quan như xử lý thông tin (information processing) sẽ định hình lại thị trường lao động toàn cầu trong giai đoạn 2025-2030. Báo cáo dự đoán AI sẽ thay thế 9 triệu việc làm nhưng đồng thời tạo ra 11 triệu việc làm mới, với mức tăng ròng 2 triệu việc làm. Tuy nhiên, sự thay đổi này không đồng đều: các công việc lặp lại, dựa trên quy tắc sẽ chịu ảnh hưởng nặng nề nhất, trong khi các vai trò đòi hỏi sáng tạo và kỹ năng công nghệ sẽ phát triển mạnh.

Ví dụ, trong lĩnh vực tài chính, PwC ghi nhận rằng 40% công việc chuẩn bị thuế cơ bản tại Mỹ đã được tự động hóa bởi AI vào năm 2023, nhờ các công cụ như TurboTax tích hợp machine learning. Goldman Sachs bổ sung thêm rằng AI có thể tự động hóa 25% công việc trong ngành tài chính và kế toán tại Mỹ và châu Âu, từ nhập liệu, đối chiếu sổ sách đến phân tích dữ liệu cơ bản. Ngành sản xuất cũng chứng kiến sự chuyển dịch lớn: theo nghiên cứu của MIT và Đại học Boston, robot và AI có thể thay thế 2 triệu việc làm trong ngành sản xuất tại Mỹ vào năm 2025, với các nhà máy như Dongguan City (Trung Quốc) đã giảm 90% lao động thủ công mà vẫn tăng năng suất 250%.

Những ngành nghề nào đang chịu ảnh hưởng mạnh nhất?

AI đặc biệt tác động đến các ngành nghề có tính chất lặp lại hoặc xử lý dữ liệu lớn. Dưới đây là một số lĩnh vực cụ thể:

1. Dịch vụ khách hàng: WEF xếp hạng các vai trò như nhân viên tổng đài (Call Center Agents) trong nhóm công việc suy giảm nhanh. Statista cho biết 37% doanh nghiệp tiếp thị và quảng cáo đã dùng chatbot AI để thay thế nhân viên hỗ trợ trực tiếp vào năm 2023. Công ty Dukaan (Ấn Độ) là minh chứng rõ ràng: họ thay thế 90% nhân viên chăm sóc khách hàng bằng AI, giảm 85% chi phí vận hành.
2. Sản xuất và lắp ráp: Robot AI đã thay thế công nhân lắp ráp và kiểm tra chất lượng thủ công. Một nhà máy tại Trung Quốc giảm 90% lao động nhưng tăng năng suất 250% nhờ tự động hóa, theo Forbes (2023).
3. Kế toán và tài chính: AI tự động hóa nhập liệu, kiểm toán cơ bản, và lập báo cáo tài chính. McKinsey ghi nhận rằng doanh nghiệp áp dụng AI trong tài chính giảm 20-30% chi phí vận hành, trong khi PwC dự đoán 40% công việc thuế cơ bản sẽ biến mất.
4. Vận tải: Xe tự lái của Waymo và Tesla đe dọa tài xế xe tải và taxi. Chuyên gia Kai Fu Lee dự đoán ngành này sẽ chịu tác động lớn trong 15-25 năm tới.

AI không thay thế được tất cả: Giới hạn và cơ hội

Dù mạnh mẽ, AI vẫn có những giới hạn rõ ràng. Báo cáo của WEF nhấn mạnh rằng các công việc đòi hỏi sáng tạo (creativity), tư duy chiến lược (strategic thinking), và tương tác xã hội phức tạp (complex social interaction) – như quản lý đội nhóm, tư vấn chiến lược, hay giải quyết tranh chấp – vẫn cần con người. Trong kế toán, AI có thể xử lý hóa đơn và đối chiếu số liệu, nhưng việc tư vấn tài chính cá nhân hóa hoặc ra quyết định trong các tình huống pháp lý phức tạp vẫn đòi hỏi kinh nghiệm và phán đoán của chuyên gia.

Hơn nữa, AI không chỉ lấy đi việc làm mà còn tạo ra cơ hội mới. WEF dự báo các vai trò như AI and Machine Learning Specialists, Data Analysts, và Digital Transformation Specialists sẽ nằm trong nhóm công việc tăng trưởng nhanh nhất. McKinsey cũng chỉ ra rằng doanh nghiệp ứng dụng AI tăng năng suất lên 40%, mở ra nhu cầu cho nhân viên có khả năng sử dụng công nghệ để phân tích dữ liệu hoặc tối ưu hóa quy trình. Ví dụ, công ty EY (Ernst & Young) đã đào tạo lại nhân viên để sử dụng AI trong phân tích tài chính, tăng giá trị dịch vụ lên 25%.

Tác động của AI tại Việt Nam: Thực trạng và triển vọng

Tại Việt Nam, AI đang dần thâm nhập vào các doanh nghiệp, đặc biệt trong bối cảnh chính phủ thúc đẩy Chương trình Chuyển đổi số Quốc gia đến năm 2025, định hướng 2030. Tuy nhiên, mức độ ảnh hưởng của AI vẫn khác biệt giữa các lĩnh vực và quy mô doanh nghiệp.

• Thực trạng: Các doanh nghiệp lớn như FPT, Viettel, và VNG đã tích hợp AI vào quản lý tài chính, dịch vụ khách hàng, và tối ưu hóa chuỗi cung ứng. Ví dụ, FPT sử dụng AI để tự động hóa quy trình phân tích dữ liệu doanh nghiệp, trong khi Viettel triển khai chatbot AI cho dịch vụ hỗ trợ khách hàng. Ngược lại, các doanh nghiệp vừa và nhỏ – chiếm hơn 97% tổng số doanh nghiệp Việt Nam theo Bộ Kế hoạch và Đầu tư (2023) – vẫn phụ thuộc vào lao động thủ công, đặc biệt trong kế toán, nhập liệu, và sản xuất. Điều này khiến Việt Nam có nguy cơ chậm trễ trong việc thích nghi với làn sóng AI.
• Ngành nghề chịu ảnh hưởng: Dựa trên xu hướng toàn cầu từ WEF, các công việc như nhân viên nhập liệu, kế toán cơ bản, và công nhân lắp ráp tại Việt Nam có thể giảm 20-30% trong 5-10 năm tới. Ngành dệt may và sản xuất – vốn sử dụng hàng triệu lao động – cũng đối mặt với nguy cơ tự động hóa khi các nhà máy áp dụng robot AI.
• Cơ hội: WEF dự báo các nền kinh tế đang phát triển như Việt Nam sẽ tạo ra 19 triệu việc làm mới nhờ mở rộng truy cập số (broadening digital access), trong đó có các vai trò liên quan đến AI như lập trình viên, chuyên gia dữ liệu, và quản lý hệ thống tự động. Báo cáo của PwC Việt Nam (2023) cũng nhấn mạnh rằng các doanh nghiệp Việt áp dụng AI sớm có thể tăng trưởng doanh thu 15-20% trong 3 năm tới.
• Thách thức: Khoảng cách kỹ năng là vấn đề lớn. Theo WEF, 63% nhà tuyển dụng toàn cầu (bao gồm Việt Nam) lo ngại nhân viên thiếu kỹ năng số để làm việc cùng AI. Với lực lượng lao động trẻ nhưng chưa được đào tạo bài bản về công nghệ, Việt Nam cần đầu tư mạnh vào giáo dục và tái đào tạo.

Doanh nghiệp và nhân viên cần làm gì để thích nghi?

Sự thay đổi do AI mang lại đòi hỏi hành động từ cả doanh nghiệp và nhân viên:

• Đối với doanh nghiệp: Đầu tư vào công nghệ AI không chỉ là vấn đề cạnh tranh mà còn là sinh tồn. Đồng thời, các chương trình đào tạo lại (reskilling) là cần thiết để giúp nhân viên chuyển đổi sang các vai trò mới. McKinsey ước tính rằng 120 triệu lao động toàn cầu cần được đào tạo lại trong 3 năm tới, và Việt Nam không nằm ngoài con số đó.
• Đối với nhân viên: WEF xếp hạng kỹ năng phân tích (analytical thinking) và kiến thức công nghệ (technological literacy) là hai kỹ năng quan trọng nhất năm 2025. Học cách sử dụng AI, hiểu dữ liệu lớn, và phát triển tư duy chiến lược sẽ là chìa khóa để “sống sót” trong kỷ nguyên số.

Kết luận: Hỗ trợ hay thay thế?

AI không phải là kẻ thù của nhân viên mà là một công cụ tái định hình công việc trong doanh nghiệp. Nó loại bỏ các nhiệm vụ lặp lại, nhàm chán, đồng thời mở ra cơ hội để con người tập trung vào sáng tạo và giá trị chiến lược. Tại Việt Nam, việc nắm bắt AI không chỉ giúp doanh nghiệp cạnh tranh mà còn tạo động lực để nâng cao kỹ năng cho lực lượng lao động trẻ. Như WEF kết luận: “Tương lai không phải là con người đấu với máy móc, mà là con người làm việc cùng máy móc để tạo ra giá trị lớn hơn.” Vấn đề không phải là AI có thay thế chúng ta hay không, mà là chúng ta sẵn sàng thay đổi để hợp tác với AI đến đâu.

Nguồn tham khảo

1. Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF), “The Future of Jobs Report 2025”, công bố ngày 6/1/2025.
   Liên kết: WEF Future of Jobs 2025
2. PwC, “AI in Tax and Finance”, 2023 & PwC Việt Nam Digital Transformation Report, 2023.
   Liên kết: PwC Reports
3. Goldman Sachs, “The Economic Impact of AI”, 2023.
   Liên kết: Goldman Sachs Research
4. Statista, “AI Adoption in Marketing and Customer Service”, 2023.
   Liên kết: Statista
5. McKinsey Global Institute, “The Future of Finance”, 2023.
   Liên kết: McKinsey
6. MIT & Đại học Boston, “Automation and Jobs in Manufacturing”, Forbes, 2023.